Aemulus exceptum Triton (fi credere dignum eft)
Inter faxa virum fpumofa inmerferat unda.
Ergo omnes magno circum clamore fremebant;
Praecipue pius Aeneas. Tum juffa Sibyllae
(Haud mora) feftinant flentes, aramque fepulcri
Congerere arboribus, caeloque educere certant.
Itur in antiquam filvam, ftabula alta ferarum :
Procumbunt piceae: fonat icta fecuribus ilex:
Fraxineaeque trabes, cuneis et fiffile robur
Scinditur: advolvont ingentis montibus ornos.
Necnon Aeneas opera inter talia primus
Hortatur focios, paribufque adcingitur armis.
Atque haec ipfe fuo trifti cum corde volutat,
Adfpectans filvam inmenfam, et fic voce precatur:
Si nunc fe nobis ille aureus arbore ramus
Heu nimium de te vates, Mifene, locuta eft.
Vix ea fatus erat, geminae quum forte columbae
Ipfa fub ora viri caelo venere volantes,
Et viridi federe folo. tum maxumus heros
Maternas adgnofcit avis, laetufque precatur :
Efte duces, ô, fi qua via est, curfumque per auras
Dirigite in lucos, ubi pinguem dives opacat
Ramus humum. tuque, ô, dubiis ne defice rebus,
Diva parens. Sic effatus veftigia preffit;
Obfervans quae figna ferant, quo tendere pergant.
Pafcentes illae tantum prodire volando,
Quantum acie poffent oculi fervare fequentum.
Inde, ubi venere ad fauces grave olentis Averni,
Tollunt fe celeres ; liquidumque per aëra labfae
Sedibus optatis geminae fuper arbore fidunt: 203 Discolor unde auri per ramos aura refulfit.
Quale folet filvis brumali frigore vifcum
Fronde virere nova, quod non fua feminat arbos,
Et croceo foetu teretis circumdare truncos.
Talis erat fpecies auri frondentis opaca
Ilice: fic leni crepitabat bractea vento.
Conripit Aeneas extemplo, avidufque refringit
Cunctantem, et vatis portat sub tecta Sibyllae.
Nec minus interea Mifenum in litore Teucri
Flebant, et cineri ingrato fuprema ferebant.
Principio pinguem taedis et robore fecto
Ingentem ftruxere pyram: quoi frondibus atris
Intexunt latera, et feralis ante cupreffos
Conftituunt, decorantque fuper fulgentibus armis.
Pars calidos latices et aëna undantia flammis
Expediunt, corpufque lavant frigentis et unguunt.
Fit gemitus. Tum membra toro defleta reponunt,
Purpureafque fuper veftis, velamina nota,
Conjiciunt. pars ingenti fubiere feretro,
Trifte minifterium, et subjectam more parentum
Averfi tenuere facem. congefta cremantur
Turea dona, dapes, fufo crateres olivo.
Poftquam conlabfi cineres, et flamma quievit;
Reliquias vino et bibulam lavere favillam :
Offaque lecta cado texit Corynaeus aëno.
Idem ter focios pura circumtulit unda,
Spargens rore levi et ramo felicis olivae:
Luftravitque choros, dixitque noviffima verba.
At pius Aeneas ingenti mole fepulcrum
Inponit, fuaque arma viro, remumque, tubamque,
Monte fub aërio: qui nunc Mifenus ab illo
Dicitur, aeternumque tenet per fecula nomen.
His actis propere exfequitur praecepta Sibyllae.
Spelunca alta fuit, vaftoque inmanis hiatu,
Scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tenebris :
Quam fuper haud ullae poterant inpune volantes
Tendere iter pennis: talis fefe halitus atris
Faucibus effundens fupera ad convexa ferebat :
[Unde locum Graji dixerunt nomine Aornon.]
Quatuor hîc primum nigrantis terga juvencos
Conftituit, frontique invergit vina facerdos ;
Et, fummas carpens media inter cornua faetas,
Ignibus inponit facris, libamina prima,
Voce vocans Hecaten, caeloque Ereboque potentem.
Supponunt alii cultros, tepidumque cruorem
Sufcipiunt pateris. ipfe atri velleris agnam
Aeneas matri Eumenidum magnaeque forori
Enfe ferit, fterilemque tibi, Proferpina, vaccam.
Tum Stygio regi nocturnas inchoat aras,
Et folida inponit taurorum vifcera flammis,
Pingue fuper oleum infundens ardentibus extis.
Ecce autem, primi fub lumina Solis et ortus,
Sub pedibus mugire folum, et juga coepta moveri
Silvarum, vifaeque canes ululare per umbram,
Adventante dea. Procul ô, procul efte, profani,
Conclamat vates, totoque abfiftite luco:
Tuque invade viam, vaginaque eripe ferrum:
Nunc animis opus, Aenea, nunc pectore firmo.
Tantum effata, furens antro fe inmifit aperto. 262 Ille ducem haud timidis vadentem paffibus aequat.
Dî, quibus imperium est animarum, umbraeque filentes,
Et Chaos, et Phlegethon, loca nocte tacentia late;
Sit mihi fas audita loqui: fit numine veftro
Pandere res alta terra et caligine merfas.
Ibant obfcuri fola fub nocte per umbram,
Perque domos Ditis vacuas, et inania regna.
Quale per incertam Lunam fub luce maligna
Eft iter in filvis: ubi caelum condidit umbrâ
Juppiter, et rebus nox abftulit atra colorem.
Vestibulum ante ipfum primis in faucibus Orci
Luctus et ultrices pofuere cubilia Curae :
Pallentesque habitant Morbi, triftisque Senectus,
Et Metus, et male fuada Fames, ac turpis Egeftas;
Terribiles vifu formae; Letumque, Labofque:
Tum confanguineus Leti Sopor, et mala mentis
Gaudia, mortiferumque adverfo in limine Bellum,
Ferreique Eumenidum thalami, et Difcordia demens,
Vipereum crinem vittis innexa cruentis.
In medio ramos annofaque brachia pandit
Ulmus
opaca, ingens: quam fedem Somnia volgo
Vana tenere ferunt, foliifque fub omnibus haerent.
Multaque praeterea variarum monftra ferarum,
Centauri in foribus ftabulant, Scyllaeque biformes,
Et centumgeminus Briareus, ac bellua Lernae
Horrendum ftridens, flammifque armata Chimaera :
Gorgones; Harpyiaeque, et forma tricorporis umbrae.
Conripit hîc fubita trepidus formidine ferrum
Aeneas, ftrictamque aciem venientibus obfert, 291 Et, ni docta comes tenuis fine corpore vitas Admoneat volitare cavae fub imagine formae, Inruat, et fruftra ferro diverberet umbras.
Hinc via, Tartarei quae fert Acherontis ad undas: Turbidus hîc coeno vaftaque voragine gurges Aeftuat, atque omnem Cocyto eru&tat arenam. Portitor has horrendus aquas et flumina servat Terribili fqualore Charon : quoi plurima mento Canities inculta jacet: ftant lumina flamma : Sordidus ex humeris nodo dependet amictus. Ipfe ratem conto fubigit, velifque miniftrat, Et ferruginea fubvectat corpora cumba, Jam fenior; fed cruda deo viridifque fenectus. Huc omnis turba ad ripas effusa ruebat, Matres atque viri, defun&taque corpora vita Magnanimûm heroum, pueri innuptaeque puellae, Inpofitique rogis juvenes ante ora parentum. Quam multa in filvis autumni frigore primo Labía cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto Quam multae glomerantur aves, ubi frigidus aminis Trans pontum fugat, et terris inmittit apricis. Stabant orantes primi tranfmittere curfum, Tendebantque manus ripae ulterioris amore. Navita fed triftis nunc hos, nunc adcipit illos : Aft alios longe fubmotos arcet arena. Aeneas (miratus enim, motufque tumultu) Dic, ait, ô virgo, quid volt concurfus ad amnem ? Quidve petunt animae ? vel quo difcrimine ripas Hae linquunt, illae remis vada livida verrunt? VOL. II.
|