Gloria delectos Latio et Laurentibus agris. 43 Ut tanta quicquam pro spe tentare recusem. 44 comitabitur congregatos e Latio et campis Laurentibus. Est etiam Camilla, ex lustri gente Volscorum, ducens agmen equitum et turmas fulgentes ære. Quod Trojani me vocant unum ad pugnam, et id vobis videtur, et tantum noceo public utilitati: victoria non adeo fugit aversata meas istas manus, ut abnuam aude quicquam pro spe tanta. Ibo virtute mea adversus Æneam: quamvis ille præ ferret magnum ipsum Achillem, et haberet arma paria Achilleis, fabricata manib Vulcani. Ego Turnus, nemine majorum inferior virtute, devoveo hanc vitam vol et Latino socero. Eneas me poscit unum? et vero precor, ut poscat me unun potius quam ut Drances morte pereat mecum, si talis est ira Deorum ut pereamu ...... 431. delectas Parrhas. dejectos Gud. a m. sec. cum aliquot aliis Heinsii, ut a Trojanos referatur. In Mediceo versum hunc postponi sequenti notat Burm quod apud Fogginium non ita se habet.-433. et deest Dorvill. De tot versu dubito an huc translatus sit ex lib. vII, 804.-434. Quo si Rom. Quos Hugen. me Teucri solum in Pierianis aliquot. in certamine Mentel. pr. e Franc. vid. sup. v. 221.-439. patria i. arma. duo Burm. 440. Illa licet p Moret. Ire l. Parrhas. libet Bigot. 442. Devoveo vett. edd. et deincep vulgatæ. Devovi Heins. e Pier. et suis omnibus. Devivo Rom. Æneas solu alter Hamb. Solum Æneas vocat? cum interrogatione Ge. Fabric. nec mal Ut nunc est, supple Devovi, si Æneas vocat. orat Hugen. omen sec. Rottene -443. sive hæc est Franc. et Goth. tert. cura d. Montalb.-445. Olli int NOTÆ 433 Florentes ære catervas] Fulgentes: metaphora, de qua Ge. II. 6. 437 Tanta pro spe] Vel victoriæ; vel Laviniæ; vel laudis inde colligendæ, quod solus privato periculo communem salutem pepererim. 439 Vulcani manibus] Et habebat quidem Æneas, quod ignorabat Turnus, arma Veneris rogatu a Vulcano fabricata, Æn. VIII. 370. Quemadmo dum Achilles arma item rogatu The tidis ab eodem obtinuerat, apud He merum, Iliad. XVIII. 369. 443 Nec Drances potius, &c.] Inv tavit Drancem ut secum in hostes in rueret, socius laudis et periculi, 389 Nunc orationem quasi retractans ait Eneas me solum vocat: et vero i opto, potius quam ut Drances au laudis aut periculi mei particeps sit. Morte luat; sive est virtus et gloria, tollat. Illi hæc inter se dubiis de rebus agebant 445 450 455 Haud secus, atque alto in luco cum forte catervæ Consedere avium, piscosove amne Padusæ aut referat gloriam, si virtus aut gloria est hic consequenda. Illi rixantes disserebant hæc inter se de rebus ambiguis: Æneas movebat loco castra et exercitum. Ecce nuntius currit magno tumultu per domum regiam, et replet urbem magno metu, dicens: Trojanos ordinatos in aciem, et exercitum Etruscum descendere e fluvio Tybri per tota arva. Statim turbatæ sunt mentes, et commota pectora plebis, et furor excitatus non levibus stimulis. Tumultuantes corripiunt arma manibus, juventus fremens flagitat bellun bellum, patres plorant querunturque tristes: tum ingens clamor effert se undique in aërem cum multiplici discordia. Non aliter ac cum forte turmæ avium sederunt in profunda sylva; aut cum rauci cyeni emittunt cantus in ............ sese d. ed. pr. Burm. variis Parrhas. dubiis dum rebus conj. Burm.-446. acieque Ven. movebant Dorvill. vocabat pro var. lect. Oudart.-447. per r. castra sec. Moret. 448. que abest Oblongo et Parrhas. inplent Hugen.449. aciem Voss., ut instructos aciem græcismo dictum sit. a abest Medic. a m. pr.-450. decedere Hugen. 451. turbati animo Rom. confusaque Parrhas. -452. non, pro, haud Bigot. et Goth. tert. aures Montalb.-453. manu Heins. e scriptis non tam reposuit, est enim communis edd. lectio, quam potius vitium, puto, editionis Dan. Heinsii expulit, in qua est manus. Idem conj. manus trepida, Voss. alter metu tr.-454. Hinc v. plures Heins. Sic Dorvill. Tune Goth. sec. -455. Dissessu tert. Rottend. magnus vario vett. edd. ap. Pier., idque revocavit Cuningham. e Ms. Bersmanni. ad auras Medic.-456. in abest Goth. tert. et Exc. Burm. cum fronte alter Hamb.-457. Considere Hugen. et tert. Mentel. cum Reg. amni Parthas, piscosoque plures ap. NOTE 449 Tiberino, &c.] Æn. VIII. 330. Teucros, Æn. 1. 239. Tyrrhenam, Æn. VIII. 479. Mussant, obmurmurant, supra 345. 457 Amne Paduse] Padus, maximum Italiæ flumen, de quo Ge. 1. 482. ostiis quidem septem in Mare Adriaticum defertur, sed duobus antiquissimis: quorum septentrionale dicitur Volanu, hodie il Po di Volana; meridionale, Paduse, hodie it Po d'Argenta. Vocat stagna, propter diffusas Dant sonitum rauci per stagna loquacia cycпі. 460 Et cum fratre Coras, latis diffundite campis. 465 Pars aditus urbis firment, turresque capessant : piscoso fluvio Paduse, inter aquas garrulas. Nempe, o cives, inquit Turnus, arrepta occasione, convocate concilium, et otiosi prædicate pacem: dum illi irrumpunt in regnum armati. Nec plura effatus, proripuit se, et celer exportavit se ex alta domo. Tu, ait, o Voluse, significa turmis Volscorum ut armentur: duc etiam Rutulos: Messape, et Coras cum fratre, explicate per agros equites in armis. Pars defendant ingressus urbis, et occupent turres: reliqua multitudo ferat arma mecum, .......... Burm. piscosave Oudart.—458. nivei Moret. qu. et Vratisl. loquacia firmant vetustissimi Rom. Medic. et al. loquencia vel loquentia pars codd. Pier. et Goth. tert., sicque codd. Servii ad Ecl. vIII, 22, quæ varietas et alibi occurrit. liquentia Bigot. et ed. Ven. apud Burm. cum Dorvill. liquacia pr. Moret., quo apparet, omnia hæc esse a librariorum stupore profecta. conf. sup. ad 1x, 679. Interpolatum est in aliis stagna sonantia ap. Pier. et in Sprot. 459. ο juvenes Schol. Statii lib. vII Theb. 612. arrecto Goth. tert.-460. et deest qu. Moret. sequentes Bigot. 461. ad tecta ed. pr. Burm. et Goth. sec. in tecta Schol. Statii VII Theb. 612. ruant e libb. suis et Pier. prætulit Heins., pro vulgato ruunt, quod et ipsum suam vim habebat. 463. Tum ed. Ven. ap. Burmann. Volsce eadem, cum Dorvill. et ed. Mediol. Fuit Valeriæ gentis familia Valesorum. dice alter Hamb. maniplos Gud. a m. pr.-464. Duxit ait Ven. et Goth. tert. Dixerat Bigot. Tum Equitem e Medic. et aliis egregie restituit et defendit Heins. Agnoscit et Servius. Vulgg. secundum Romanum equites, et plerumque junctim: Kutulos equites.--465. Corax Goth. pr. Latiis Erf., nec ipsum male. effundite Franc. 466. firmant pr. Hamb. et NOTÆ paludis in morem circa ostia Padi, et variis fossis confluentes aquas. Amne Padusæ; ut urbem Patavi, Æn. 1. 251. 463 Maniplis] Manipulus erat certus militum numerus, qui sub eodem signo pugnabat. Erat Romuli tempore militum centuria; postea duas centurias cepit. Sic dicitur, ex Varrone, quia minima manus sive turba militum erat: ex Vegetio, quia junctis manibus, id est, simul pugnabant: melius ex Ovidio, Aurelio Victore, Donato, &c. quia pro signis et aquilis, Romuli tempore, habuerunt fasciculos fœni, pertica suspensos: fasciculi autem illi dicuntur manipuli quod manum impleant. 464 Equitem, Messapus] Sic interpungimus et legimus, post Servium et Donatum: ut Volusus ducat Rutulos, et simul moneat Volscos ut sub ducibus suis pugnæ se parent; Messapus vero, Coras, et ejus frater Catillus, de quibus Æn. vII. 672. ducant equites. Messapus, nominativus est pro vocativo; ut Æn. VIII. 77. ' Hesperidum fluvius regnator aquarum Adsis,' &c. Æn. XII. 192. 'Socer arma Latinus habeto.' Cetera, qua jusso, mecum manus inferat arma. Concilium ipse pater et magna incepta Latinus Subvehitur magna matrum regina caterva, 470 475 qua parte jussero. Confestim ex urbe tota curritur ad muros. Ipse pater Latinus abrumpit concilium et magna exorsa, et turbatus luctuoso tempore, differt ea in aliud; et accusat se plurimum, quod non ultro admiserit et urbi adoptaverit generum, Trojanum Æneam. Alii faciunt fossas ante portas, aut supponunt stipites et saxa: rauca tuba dat signum sanguineum ad pugnam. Tunc matronæ et pueri circumdederunt muros multiplici cœtu: extrema necessitas invitat omnes. Regina quoque cum ingenti comitatu matrum vehitur ad templum et supremam arcem Pal ............ Ven., qui et capessunt habet. firmet aliquot Heins., inter quos a m. pr. Gud., qui idem cum Erf. capessat, hoc quidem cum Medic., qui idem a m. sec. firmet habet. 467. qui Bigot. qua jubeo Vratisl. et Goth. sec., male. vid. Not.469. Consilium Reg., sic et alii hic et sup. 460. pater ipse Medic. a m. pr. pr. Moret. et Goth. tert. magnum Medic. a m. pr.--470. tr. t. pectore vett. edd. Mutavit, puto, primus Naugerius in ed. Ald, tert., ut sit tempore, hocque codd. consensus firmat. 471. quod non Gud. Ven. Mentel. pr. a m. pr. Exc. Burm. quod non deceperit Erf. acceperat Bigot. 472. generumque asciverit urbi. Sic constanter legitur et distinguitur. Erit adeo urbi, in urbis ac regni utilitatem, Parum commode. Suspicor fuisse qui non acceperit ultro Dardanium Æneam generumque asciverit: urbis Præfodiunt alii portas. Sic utique lenior procedit oratio.-473. Perfodiunt tres ap. Burm. ac s. Goth. tert. 474. Subjiciunt lect. varians vett. edd. ascripta, quam Catrœus recepit: scilicet deterius pro exquisitiore. Bello signum dat Moret. qu. 475. Tunc ante Heins. vulgg.. -476. labor vocat Parrhas., sicque Cuningham. edidit.-477. Nec non et Leid. magnasque ad ed. pr. Burm.-478. corona tert. Goth., sed caterva in marg. Dona ferens: juxtaque comes Lavinia virgó, Armipotens, præses belli, Tritonia virgo, Cingitur ipse furens certatim in prælia Turnus. 4 4 ladis, portans munera: et prope comes est Lavinia puella, causa tantæ calamitat et submittens formosos oculos. Matres sequuntur, et implent templum vapore thur ét e porta sublimi emittunt voces luctuosas: O virgo Tritonia, potens in armis, pr sidens bello, rumpe tua manu arma Trojani prædatoris, et dejice illum hu præcipitem, et disturba sub altis portis. Turnus ipse ardens armatur ad pugna et jam armatus secundum loricam Rutulam erat asper squamis æreis, et texer quro tibias, adhuc detectus secundum caput; et alligaverat gladium later ......... 480. Causa mali tanti atque oculos vett. edd. et, quamvis Pierius ejiciendum atque monuerat, etiam seqq. vulgg. Itaque Heinsius expulit secundum cod Hiatum, quem toties librarii ferre nequivere, explevere Montalb. et Parrha tantique. Majorem dubitationem facit, quod in Rom. erat: Caussa malis to tis: sic Donatus et pars codd. Heins. cum Regio et Goth. tert., nec vero a ter fuit in libro, unde Mediceus descriptus erat, nam in hoc a pr. m. fuera mali tantis. Itaque rationes potiores conspirant in hoc, scriptum a Maro fuisse: Causa malis tantis oculos d. Tandem Cuningham. emendabat Tar causa mali. Sed poëtam dedecet semper eosdem numeros sectari. oculis decoris sec. Rottend. oculos d. decores alt. Voss.-481. tura Mentel. pr.482. de pectore aliquot Pier. et Heins. cum Goth. tert. de limine etiam Ser agnoscit. Sed vid. Not.-483. belli præses ordo in vulgg. ante Heins., que revocavit Cuningham.; adeo difficile est quicquam in his probare, quod no alius improbet factum. præsens nonnulli, etiam apud Serv., sicque Medi sed a sec. m., cum aliis Heins. et ed. pr. et Saturnia v. Parrhas, a m. sec.484. Fr. m. templum Goth. tert.-485. Sterne solo pronum Parrhas. et por ed. pr. Burm. portisque vel pontisque Leid. sub ipsis ap. Macrob. v Sat. sicque a m. sec. pr. Hamb. 486. in aberat Gud. in funera pr. Hamb. a 1 pr.-487. rutilum thoraca Macrob. v, 20. vI, 7 et Gellius 11, 6 agnoscunt, sic Romanus, duo Rottend. et Hamb. alter. Sed alterum doctius. inductus a Pier. codd. quod cum voc. rutilum prætulit Wakef. quia et alibi occurrit ind cere pro induere, sup. v, 379. VIII, 457 et rutilantia arma sup. VIII, 529 et ap. T NOTÆ 483 Armipotens Tritonia] Palladis nomen, Æn. II. 171. Præses autem fuit urbium, artium, belli, &c. De Phrygia, ubi Troas, Æn. 1. 385. 488 Squamis, suras] De squam loricæ corio superadditis, Æn. 11 467. Sura, pars est tibiæ carnos. quæ cum toto crure ocreis vestitur. |