صور الصفحة
PDF
النشر الإلكتروني

souhaiterois que mon Essai concernant l'Entendement fut écrit dans une langue que ces excellens hommes pûssent entendre, car par le jugement éxact et sincere qu'ils porteroient de mon ouvrage, je pourrois compter surement sur ce qu'il y a de vrai ou de faux, et sur qu'il peut y avoir de tolerable. Il y a sept ans que ce livre a été publié. La première et la seconde édition ont eû le bonheur d'être generalement bien réçuës : mais la dernier n'a pas eû le même avantage. Après un silence de cinq ou six années on commence d'y découvrir je ne sçai quelles fautes dont on ne s'étoit point apperçu auparavant; et ce qu'il y a de singulier, on prétend trouver matière à des controverses de religion dans cet ouvrage, ou je n'ai eû dessein de traiter que des questions de pure spéculation philosophique. J'avois resolu de faire quelques additions, dont j'ai déja composé quelques-unes qui sont assez amples, et qui auroient pû paroître en leur place dans la quatrième édition que le libraire se dispose à faire. Et j'aurois volontiers satisfait à vôtre desir, ou au desir d'aucun de vos amis en y inserant les preuves de l'unité de Dieu qui se presentent à mon esprit. Car je suis enclin à croire que l'unité de Dieu peut être aussi évidemment démontrée que son existence; et qu'elle peut être établie sur des preuves qui ne laisseront aucun sujet d'en douter. Mais j'aime la paix, et il y a des gens dans le monde qui aiment si fort les criailleries et les vaines contestations, que je doute si je dois leur fournir de nouveaux sujets de dispute.

Les remarques que vous me dites que d'habiles gens on fait sur le "Reasonableness of Christianity, &c." sont sans doute fort justes, et il est vrai que plusieurs lecteurs ont été choquez de certaines pensées qu'on voit au commencement de ce livre, lesquelles ne s'accordent pas tout-a-fait avec des doctrines communément reçues. Mais sur cela je suis obligé de renvoyer ces messieurs aux deux défenses que l'auteur a fait de son ouvrage. Car ayant publié ce petit livre, comme il le dit lui-même, principalement afin de convaincre ceux qui doutent de la religion chrêtienne, il semble qu'il a été conduit à traiter ces matières mal

grè lui; car pour rendre son livre utile aux déïstes, il ne pouvoit point se taire entierement sur ces articles, auxquels ils s'aheurtent dès qu'ils veulent entrer dans l'éxamen de la religion chrêtienne. Je suis,

Monsieur,

Londres, 29 Oct. 1697.

Vir amplissime,

Vôtre très-humble

et très-obéissant serviteur,

J. LOCKE.

NE mireris quod linguâ Gallicâ responsum à me sit acceptissimis tuis Latinis, 8 hujus mensis mihi scriptis, liceat mihi me tibi excusare et negotiorum multitudine, quæ otium negat, et linguæ Latinæ dissuetudine, quæ expedite scribere prohibet. Hanc meam epistolam aliis vel prælegendam vel monstrandam ex tuis colligo: virorum præcellentium censuræ styli negligentiâ me objicere minime decorum judicavi. Quicquid enim tua vel humanitas vel amicitia in me excusare solet, aliis vel nauseam vel certe non condonandam molestiam creare potest. Scripsi igitur quod dicendum habui linguâ vernaculâ festinatim, Galloque in suam linguam vertendam tradidi. Ex quo exorta est inter episcopum Wigorniensem (qui me quæsitâ causâ aggressus est) et me disputatio, gens theologorum togata in librum meum mire excitatur, laudataque hactenus dissertatio illa tota jam scatet erroribus (vel saltem continet latentia errorum vel scepseos fundamenta) piâ doctorum virorum curâ nunc demum detegendis. Ad unitatem Dei quod attinet, Grotii, fateor, in loco à te citato argumenta non abunde satisfaciunt. Putasne tamen quempiam, qui Deum agnoscit, posse dubitare numen illud esse unicum? Ego sane nunquam dubitavi; etiamsi, fateor, mihi ex hac occasione cogitandi videtur altius aliquanto elevandam esse mentem, et à communi philosophandi ratione segregandam, si quis id philosophice, vel, si ita dicam, physice probare velit; sed hoc tibi soli dictum sit. Uxorem tuam dilectissimam liberosque officiosissime saluto.

Joanni Locke Philippus à Limborch, s. p. D.

Vir amplissime,

GRATISSIMAS tuas 29 Octobris scriptas recte accepi, viroque magnifico, cujus potissimum rogatu ad te scripsi, prælegi. Res ipsa, de quâ quæritur, à nemine sano in dubium vocari posse videtur; ipsa enim deitatis notio unitatem involvit, nec permittit, ut illa pluribus communis credi possit. Quare, me judice, nemo, qui attente secum considerat, quid voce Dei intelligamus, pluritatem Deorum asserere potest. Quia tamen eam ab ethnicis asseri videmus, et contra eos scripturæ autoritate pugnari non potest, rationibus è naturâ petitis convincendi sunt. Quare ejusmodi requirit argumenta vir magnificus, quibus solide demonstretur ens independens et perfectum unicum tantum esse posse. Ex solide adstructâ essentiæ divinæ unitate porro facili negotio omnia attributa divina, nostrumque tam erga Deum, quam proximum officium, deduci posse certissimus est. Cartesium dicit unitatem illam non probâsse, sed præsupposuisse. Ipse sibi demonstrationem scripsit, sed eam aiebat subtiliorem esse. Et quia multum tuo tribuit judicio, tua argumenta avidissime videre desiderat. Prælegi illi epistolam tuam: gaudebat, quod in eâ affirmes te id præstare posse: tanto enixius jam argumenta tua desiderat. Dolebat tibi litem temere motam: quoniam autem, ne fortasse novis litibus et suspicionibus præter tuam intentionem vel minimam præbeas ansam, publico scripto argumenta tua proferre gravaris, rogat ut ea privatim ad me scribas, sub promisso silentii: ille hæc evulgare minime intendit, sed ad propriam suam instructionem, et in veritate confirmationem requirit. Duobus præter illum viris, intimâ mihi amicitiâ conjunctis, qui priori nostræ conversationi interfuerunt, D. de Hartoge Fisci Hollandici advocato, et D. advocato Van den Ende, et præter illos, nulli omnino mortalium ea communicabuntur, nisi fortasse et D. Clerico ea prælegi permittas, quod tui arbitrii est, ipso enim ignaro hæc omnia ad te scribo. Rem facturus es et viro magnifico maximopere gratam : et

VOL. X.

F

quod fidis solummodo amicis, et quidem paucis adeo, concreditur, cujusque nullum à me cuiquam apographum dabitur, id dispalescere non potest. Quinimo, ut tanto honestius apographum denegare queam, suaserim ut id in epistolâ tuâ enixe à me stipuleris. Nolim ego te genti togatæ, tanquam scepseos fundamenta jacientem, magis suspectum fieri: plerosque illorum alieno judicio, tanquam nervis alienis mobile lignum, præcipites in laudem ac vituperium immerentium rapi certus sum. Cum tuas legerem, lepida mihi incidit Thomæ Mori in suâ Utopiâ fabella. Refert is, cum Raphael Hythlodæus, coram Cardinale Archiepiscopo Cantuariensi doctissime de republicâ disseruisset, legis quendam peritum commoto capite, et labiis distortis quicquid dixerat improbâsse; ac statim omnes, qui aderant, pedibus in jurisperiti illius ivisse sententiam. Cum vero Cardinalis Hythlodæi sententiam probabat, mox quæ ipso narrante contempserant omnes, eadem neminem non certatim laudibus esse prosecutum. Simile quid tractatui tuo evenit, qui antea integro sexennio communi applauso acceptus fuit; nunc insurgente contra te magni nominis episcopo, totus erroribus scatet, et latentia continet scepseos fundamenta. Ita solet theologorum vulgus non ex suo sed alieno sapere cerebro. Verum talium judicio epistola tua nequam exponetur. Quod vero linguæ Latinæ dissuetudinem prætexis, quæ expedite scribere prohibet, plane me in ruborem dedit. Quale itaque tuum de me judicium esse censebo, cujus stylus cum tuo comparatus plane sordet? Epistolæ tuæ omnes, etiam veloci calamo scriptæ, sunt non tantum puræ et tersæ, sed et vividæ ac elegantes quæ si tibi displiceant, quid de meis judices non difficile mihi est colligere. Nihilominus amicitiâ tuâ fretus, confidenter quicquid in calamum venit tibi scribo, benignitatis tuæ, quæ defectus meos boni consulere novit, plane securus: in posterum vero, si eâ excusatione uti pergas, timidiorem me in scribendo facies. Excusationem itaque hanc minime admitti posse facile vides. Si verò negotia tua tardius nobis concedant responsum, nolim nimiâ festinatione graviora negligas, sed tempus ad scribendum eligas minus oc

cupatum. Quicquid et quandocunque scripseris, gratissimum erit: interim si cito des, his te dedisse gratus agnoscam. Dedit mihi hebdomadâ proximâ elapsâ D. Clericus tuum, de Educatione liberorum, tractatum, in linguam Belgicam versum; pro quo dono magnifico summas tibi ago gratias. Uxor et filia eum attente legunt ego, ubi illæ satiatæ fuerint, integrum quod et ipsis commendo, à capite ad calcem perlegam. Salutari te quam officiosissime jussit vir magnificus. Vale, vir amplissime.

Tui amantissimus,
P. à LIMBORCH.

Joanni Locke Philippus à Limborch, s. P. D.
Vir amplissime,

HAC occasione mitto tibi quædam ex Paulo Servitâ excerpta, quæ Historiâ Inquisitionis inseri possunt. Ego autores, quos nunc evolvo, majore cum applicatione ad materiam inquisitionis lego, quam antehac, et si quid, quod ad majorem illius illustrationem facere possit, occurrat, illud excerpere soleo, et historiam meam locupletiorem reddere. Tu, si velis, aliis à me antehac ad te missis et hæc adjungere poteris. Quæ mihi ante triennium ex itinerario Du Mont suppeditâsti, ea quanto magis considero, tanto magis historiæ meæ inserenda judico. Licet enim leges pontificia secretum confessionis revelari vetent, multa tamen in favorem fidei fiunt legibus prohibita ; quas sancivisse videntur eum tantum in finem, ut simpliciores iis irretiti facilius caperentur. Itaque non tantum inquisitionis leges, sed præcipue gesta acta illius, quæ cum legibus sæpissime adversâ fronte pugnant, consideranda censeo. Unum hoc expendi meretur, quod Du Mont ait, confessarios Melitenses obligatos esse inquisitoribus revelare quicquid ipsis in secretâ confessione negotium fidei spectans confitentur homines. Secretas illas confessiones inquisitoribus revelari nullus dubito; legem de eâ revelandâ extare credere vix possum: fortasse confessariis hoc vivâ voce mandatur, licet nulla hujusmodi

« السابقةمتابعة »