صور الصفحة
PDF
النشر الإلكتروني

addidisti, hæsito, an statuas judicium illud, quo formato, non amplius in homine libertas est non volendi, sit actio mera intelligendi, eaque intelligendi actio sit libera vel necessaria: si in eâ eliciendâ hominem liberum agnoscas, non video quis inter nos, quoad summam rei, maneat dissensus. Sed coram possemus hæc distinctius et exactius expendere; idque maxime percuperem, ut uterque in hac materiâ, quantâ fieri potest perspicuitate, nos explicemus et difficultatibus hinc inde oborientibus occurramus. Nunc quoniam utriusque ætas id neutiquam permittit, quæ misisti, semper, quando de hac materiâ ago, consulam, ne aut ipse errem, aut aliis inconsideratâ loquendi ratione errandi occasionem præbeam. Vale, vir amplissime. Salutant te uxor ac filia, omnesque prosperam tibi precamur valetudinem. Generoso Domino Masham gratulamur continuatam dignitatem illi, ut et Domina Masham totique familiæ, ut annus hic ex voto fluat precamur.

Tui amantissimus,
P. à LIMBORCH.

Amstelod. 3 Jan. 1702.

Philippo à Limborch Joannes Locke, s. P. D.
Vir amplissime,

De valetudine satis constanti quod scribis, maxime lætor, et quod palpitatio illa cordis molesta amplius non fuerit, gaudeo. Quæ ad sanitatem tuendam faciunt tam recte et prudenter moderaris, ut sperem te diu ab illo aliisque morbis tutum et sospitem futurum: præcipue si dictæ mediocritati venæ sectionem, si plethoram vel sentias vel metuas, quotiescunque inde malum ingruit, addere velis.

Nunc demum, si placet, ad diu intermissa studia redeamus. Habeo jam præ manibus literas tuas 3 Januarii datas, in quibus videris mihi dubitare, an ego statuam hominem esse in volendo vel in intelligendo liberum; ita enim quæstionem tuam interpretor: etiam tu rogas, an actio volendi vel intelligendi sit libera? ad quam quæstionem sic respondeo.

1. Generaliter, nempe quod meâ sententiâ homo in omni actione tam volendi quam intelligendi liber est, si ab actione illâ volendi aut intelligendi potuit abstinuisse; si non, non.

2. Specialius, quoad voluntatem, aliqui sunt casus in quibus homo non potest non velle, et in omnibus istis volendi actibus homo non est liber, quia non potest non agere. In cæteris, ubi potuit velle, vel non velle, liber est.

3. Quoad actus intelligendi, in istâ voce intelligendi suspicor latere amphiboliam; nam significare potest actionem cogitandi de aliquo subjecto, et in isto sensu homo plerumque liber est in istiusmodi actionibus intellectus. V. g. possum cogitare de peccato Adami, vel inde amovere cogitationem meam ad urbem Romam, vel ad artem bellicam præsentis sæculi. In quibus omnibus et hujusmodi aliis infinitis, liber sum, quia pro libitu meo possum de hoc vel illo cogitare, vel non cogitare; vel actus intelligendi potest sumi pro eâ actione, quâ percipio aliquid esse verum, et in hac actione intelligendi, v. g. quod tres anguli trianguli sunt æquales duobus rectis, homo non est liber, quia excussâ demonstratione non potest non hoc intelligere. Homo potest plerumque non aperire oculos, vel non advertere aciem oculorum ad hoc vel illud objectum, verum apertis et conversis ad solem vel lunam oculis, necessario vidit et splendorem et figuram quæ se offert intuitui videndam. Quod de oculis dixi ad intellectum transferre licet. Par utrinque est ratio. Sed de his hactenus. Si satisfactum tibi sit gaudeo. Sin dubia restent, utere libertate tuâ, ego paratus sum, et in his et in omnibus, quantum in me est, tibi obtemperare. Tui studiosissimus, J. LOCKE.

Oates, 28 Sept. 1702.

Joanni Locke Philippus à Limborch, s. P. D.
Vir amplissime,

MULTIS me obruis beneficiis, quorum memoriam nulla unquam eluet ætas. Ego hactenus Dei gratiâ bene valeo: ante septem circiter hebdomadas plethoram mihi molestam sensi, sine tamen gravi cordis palpita

tione: quare venæ sectionem adhibui, atque ita omnis illa molestia evanuit.

1. Quæ de libertate hominis in actione intelligendi ac volendi scribis, tecum verissima agnosco; nimirum in omnibus actionibus, à quibus homo potuit abstinuisse, esse liberum : minime vero, si abstinuisse non potuit.

2. Similiter, quosdam esse casus, in quibus homo non potest non velle, et non agere; quia facultate non agendi destitutus est. Sed vero in omnibus actibus obedientiæ ab ipso præstandis, et ob quos non præstitos pœnæ reus fit, liberum credo, neque quemquam posse reum pœnæ fieri, ob non præstitum actum sibi minime possibilem, aut ob præstitum sibi inevitabilem : nihil enim homini magis liberum esse debet, quam id ob quod pœnæ reus redditur.

3. Hominem esse liberum, ut contemplationem vel cogitationem suam ab uno objecto avertat et in aliud dirigat, atque hoc respectu in actionibus intellectûs liberum dici posse, tecum agnosco. Verum hæc actio, si accurate loqui velimus, proprie est actio volendi, non intelligendi avertit enim homo cogitationes suas ab uno objecto, et in aliud dirigit, quia non vult priores cogitationes continuare, et quia vult novas inchoare. Quod vero actionem intelligendi attinet, quâ homo aliquid percipit esse verum, eam recte dicis non esse liberam: idque locum habet tam in percipiendis iis, quæ philosophi per solam intelligentiam cognosci dicunt; ut, bis duo sunt quatuor; idem non potest simul esse et non esse, &c. quam illis, quæ excussâ demonstratione cognosci, optime dicis; videl. tres angulos trianguli esse æquales duobus rectis. Idem etiam locum habere censeo in aliis intelligendi actionibus, quando res est obscura aut dubia, et nullæ sunt rationes eam evidenter probantes, aut pro utrâque sententiâ rationes sunt æqualis ponderis ; tum enim homo necessario aut suspensus est, aut dubitat, aut leviter tantum assentitur, ita tamen ut falli posse se credat. Adeo ut intelligendi actio accommodata sit rationibus ac argumentis, quorum pondere in hanc aut illam partem inclinatur. Qualia plurima sunt in vitâ humanâ. Et actio illa intelligendi non mutatur, quamdiu non accedunt novæ rati- ones, aut rationum, quibus rei veritas innititur, clarior

et evidentior perceptio. Non nego tamen in ejusmodi cognitione inevidenti fieri posse, quin et sæpius contingere, ut nullâ accedente novâ luce, aut magis distinctâ perceptione, homo aut eliciat plenum assensum, aut opinionem suam mutet: verum illa mutatio judicii aut assensûs non procedit ab actione aliquâ intelligendi, sed volendi: quia nimirum homo, licet novâ ratione minime illustratus, judicium suum in alteram partem inclinare vult. Scimus affectus nostros valde inclinare judicium nostrum: itaque indulgendo affectui cuipiam, qui me in alteram partem impellit, eo etiam judicium et assensum meum inclinare possum. Atque ita judicium hoc meum erit actio mixta, partim intelligendi, partim volendi: quatenus intelligendi est actio, seu rem percipit, est necessaria: verum quicquid in judicio liberum est, procedit ab actione volendi: quatenus scilicet ego rationibus allatis acquiescere volo, ut judicium feram. Qualem actionem mixtam ego etiam credo fidem nostram esse, prout explicui in Theol. meâ Christ. lib. v. cap. ix. § 21, 22, 23. ibique plenius ostendo, quomodo actio intelligendi et volendi in fide christiana concurrunt: solummodo ex inveteratâ loquendi consuetudine, usus sum vocibus intellectûs et voluntatis, quibus actiones intelligendi et volendi designo, juxta ea quæ jam declaraveram lib. ii. cap. xxiii. $1, 2. Hæc sic distincte consideranda existimo: verum nolim ego multum contendere, utrum illa libertas etiam sit dicenda inesse actioni intelligendi, dummodo constet hominem in actione illâ liberum esse : et hominem libere ab unâ cogitatione se convertere in alteram. Distinctione tamen hac adhibitâ puto rem dilucidius explicari. Et sic etiam similitudo tua ab oculis desumpta plenius applicatur: quod enim homo non aperiat oculos, aut oculorum aciem non advertat, hoc facit, quia ita vult: oculi autem quando aperiuntur et in objectum diriguntur, illud quale se oculis repræsentat, necessario conspiciunt: si in debitâ distantiâ oculis objiciatur, etiam necessario distincte videtur: si nimis remotum sit, distincte videri non potest; neque homo libertatem habet procurandi ut objectum in tali distantiâ ipsi distincte appareat: sed si distincte contemplari velit, libertatem habet propius accedendi. In

his puto nos consentire, atque ita in summâ rei nullum esse dissensum, licet forsitan in modo explicandi aliqua discrepantia sit. Vale, vir amplissime, et salve ab uxore, filiâ, et me

Amstelod. 27 Oct. 1702.

Tui amantissimo,

P. à LIMBORCH.

Joanni Locke Philippus à Limborch, s. p. D.
Vir amplissime,

POSTQUAM afflicta tua valetudo, præsertim in extremâ senectute, nos admodum de te solicitos habuit, tandem gratior paulo nuntius nos recreavit calore æstatis, qui tamen nunc apud nos calorem vernum non excedit, te nonnihil respirare, et meliuscule te habere. Utinam firmam tibi valetudinem concedat benignum Numen, ut quos vitæ tuæ adjicere dignabitur dies iis, quibus te consecrâsti, studiis impendas, et donec hujus, vitæ usurâ frueris, doctissimis tuis lucubrationibus orbi christiano inservire possis! Quæ tu concordiæ christianæ jecisti semina, licet nunc ab ingratis conculcentur, gratæ posteritati fructus suos ferent. Quod licet mens mihi certo præsagiat, nihilominus, quando servilia plurimorum, et pro auctoritate humanâ decertantia ingenia considero, ægre sperare licet, eos, depositis præju diciis et affectibus, animo puro ac sincero momenta rationum, quibus veritas nititur ponderaturos, ac uni veritati candide cessuros. Etiam reformatos, qui sese opponendo papatui nullâ se humanâ auctoritate constringi velle, aut posse, protestati sunt, nimium humanæ auctoritati tribuere, scriptaque humana majore quam par est in veneratione habere, actus singulis trienniis in patriâ nostrâ repetitus, et cujus solennem repetitionem novellæ nostrates paucas ante hebdomadas nobis retulerunt, argumentum est omni exceptione majus : cujus quoniam nunc recens memoria est, quia illius narrationem tibi non ingratam fore confido, licet res ipsa maxime displiceat, eam distinctius et cum præcipuis circumstantiis describam. Jam anno ciɔ ɔc xxXV. Ordines Generales decreverunt, ut singulis trienniis acta authentica synodi Dordracena, quæ Haga asser

« السابقةمتابعة »