Caeca sequebatur; totumque incauta per agmen
Femineo praedae et spoliorum ardebat amore:
Telum ex insidiis quum tandem tempore capto
Concitat, et superos Arruns sic voce precatur:
Summe deûm, sancti custos Soractis Apollo,
Quem primi colimus, cui pineus ardor acervo
Pascitur, et medium freti pietate per ignem
Cultores multa premimus vestigia pruna;
Da, Pater, hoc nostris aboleri dedecus armis,
Omnipotens! Non exuvias, pulsaeve tropaeum 790
Virginis, aut spolia ulla peto. Mihi cetera laudem
Facta ferent. Haec dira meo dum vulnere pestis
Pulsa cadat, patrias remeabo inglorius urbes.
Audiit, et voti Phoebus succedere partem
Mente dedit: partem volucres dispersit in auras. 795
Sterneret ut subita turbatam morte Camillam,
Adnuit oranti: reducem ut patria alta videret,
Non dedit; inque notos vocem vertere procellae.
Ergo, ut missa manu sonitum dedit hasta per auras,
Convertere animos, acres oculosque tulere
Cuncti ad reginam Volsci. Nihil ipsa neque aurae,
Nec sonitus memor, aut venientis ab aethere teli:
Hasta sub exsertam donec perlata papillam
Haesit, virgineumque alte bibit acta cruorem.
Concurrunt trepidae comites, dominamque ruentem 805
Suscipiunt. Fugit ante omnes exterritus Arruns,
Laetitia mixtoque metu; nec iam amplius hastae
Credere, nec telis occurrere virginis audet.
Ac velut ille, prius quam tela inimica sequantur,
Continuo in montes sese avius abdidit altos,
Occiso pastore, lupus, magnove iuvenco,
Conscius audacis facti, caudamque remulcens
Subiecit pavitantem utero, silvasque petivit:
Haud secus ex oculis se turbidus abstulit Arruns,
Contentusque fuga mediis se immiscuit armis.
Illa manu moriens telum trahit: ossa sed inter
Ferreus ad costas alto stat vulnere mucro. Labitur exsanguis; labuntur frigida leto Lumina; purpureus quondam color ora reliquit. 820 Tum sic exspirans Accam, ex aequalibus unam, Alloquitur; fida ante alias quae sola Camillae, Quicum partiri curas; atque haec ita fatur: Hactenus, Acca soror, potui; nunc vulnus acerbum Conficit, et tenebris nigrescunt omnia circum.
825 Effuge, et haec Turno mandata novissima perfer: Succedat pugnae Troianosque arceat urbe. Iamque vale. Simul his dictis linquebat habenas, Ad terram non sponte fluens. Tum frigida toto Paullatim exsolvit se corpore, lentaque colla
830 Et captum leto posuit caput, arma relinquens; Vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. Tum vero immensus surgens ferit aurea clamor Sidera; deiecta crudescit pugna Camilla; Incurrunt densi simul omnis copia Teucrûm,
835 Tyrrhenique duces, Evandrique Arcades alae.
At Triviae custos iam dudum in montibus Opis Alta sedet summis, spectatque interrita pugnas. Vtque procul medio iuvenum in clamore furentum Prospexit tristi multatam morte Camillam: 840 Ingemuitque deditque has imo pectore voces: Heu nimium, virgo, nimium crudele luisti Supplicium, Teucros conata lacessere bello. Nec tibi desertae in dumis coluisse Dianam Profuit, aut nostras humero gessisse pharetras.
845 Non tamen indecorem tua te regina reliquit
Extrema iam in morte; neque hoc sine nomine
letum
Per gentes erit, aut famam patieris inultae.
Nam quicunque tuum violavit vulnere corpus,
Morte luet merita. Fuit ingens monte sub alto
850 Regis Dercenni terreno ex aggere bustum
Antiqui Laurentis, opacaque ilice tectum;
Hic dea se primum rapido pulcherrima nisu
Sistit, et Arruntem tumulo speculatur ab alto.
Vt vidit fulgentem armis, ac vana tumentem :
Cur, inquit, diversus abis? huc dirige gressum;
Huc periture veni: capias ut digna Camillae
Praemia. Tune etiam telis moriere Dianae?
Dixit, et aurata volucrem Threïssa sagittam
Depromsit pharetra, cornuque infensa tetendit,
Et duxit longe, donec curvata coirent
Inter se capita, et manibus iam tangeret aequis,
Laeva aciem ferri, dextra nervoque papillam.
Extemplo teli stridorem aurasque sonantes
Audiit una Arruns, haesitque in corpore ferrum.
Illum exspirantem socii atque extrema gementem 865
Obliti ignoto camporum in pulvere linquunt;
Opis ad aetherium pennis aufertur Olympum.
Prima fugit, domina amissa, levis ala Camillae;
Turbati fugiunt Rutuli; fugit acer Atinas;
Disiectique duces desolatique manipli
Tuta petunt, et equis aversi ad moenia tendunt.
Nec quisquam instantes Teucros letumque ferentes
Sustentare valet telis, aut sistere contra;
Sed laxos referunt humeris languentibus arcus;
Quadrupedumque putrem cursu quatit ungula
Volvitur ad muros caligine turbidus atra
Pulvis, et e speculis percussae pectora matres
Femineum clamorem ad coeli sidera tollunt.
Qui cursu portas primi irrupere patentes,
Hos inimica super mixto premit agmine turba;
Nec miseram effugiunt mortem, sed limine in ipso,
Moenibus in patriis, atque inter tuta domorum,
Confixi exspirant animas. Pars claudere portas;
Nec sociis aperire viam, nec moenibus audent
Accipere orantes; oriturque miserrima caedes
Defendentum armis aditus, inque arma ruentum.
Exclusi, ante oculos lacrimantumque ora parentum,
Pars in praecipites fossas, urgente ruina,
Volvitur; immissis pars caeca et concita frenis
890 Arietat in portas et duros obiice postes.
Ipsae de muris summo certamine matres,
(Monstrat amor verus patriae, ut videre Camillam)
Tela manu trepidae iaciunt; ac robore duro
Stipitibus ferrum sudibusque imitantur obustis
895 Praecipites, primaeque mori pro moenibus ardent. Interea Turnum in silvis saevissimus implet Nuntius, et iuveni ingentem fert Acca tumultum: Deletas Volscorum acies, cecidisse Camillam, Ingruere infensos hostes, et Marte secundo
900 Omnia corripuisse; metum iam ad moenia ferri.
Ille furens (et saeva Iovis sic numina poscunt)
Deserit obsessos colles, nemora aspera linquit.
Vix e conspectu exierat, campumque tenebat:
Quum pater Aeneas, saltus ingressus apertos,
905 Exsuperatque iugum, silvaque evadit opaca.
Sic ambo ad muros rapidi totoque feruntur
Agmine, nec longis inter se passibus absunt,
Ac simul Aeneas fumantes pulvere campos
Prospexit longe, Laurentiaque agmina vidit;
910 Et saevum Aenean agnovit Turnus in armis, Adventumque pedum flatusque audivit equorum. Continuoque ineant pugnas, et proelia tentent: Ni roseus fessos iam gurgite Phoebus Hibero Tingat equos, noctemque die labente reducat. 915 Considunt castris ante urbem, et moenia vallant.
Turnus ut infractos adverso Marte Latinos
Defecisse videt, sua nunc promissa reposci,
Se signari oculis: ultro implacabilis ardet,
Attollitque animos. Poenorum qualis in arvis,
Saucius ille gravi venantum vulnere pectus,
Tum demum movet arma leo, gaudetque comantes
Excutiens cervice toros, fixumque latronis
Impavidus frangit telum, et fremit ore cruento:
Haud secus accenso gliscit violentia Turno.
Tum sic affatur regem, atque ita turbidus infit:
Nulla mora in Turno; nihil est quod dicta retra-
Ignavi Aeneadae; nec, quae pepigere, recusent.
Congredior. Fer sacra, pater, et concipe foedus.
Aut hac Dardanium dextra sub Tartara mittam,
Desertorem Asiae, (sedeant spectentque Latini!) 15
Et solus ferro crimen commune refellam:
Aut habeat victos; cedat Lavinia coniunx.
Olli sedato respondit corde Latinus:
O praestans animi iuvenis, quantum ipse feroci
Virtute exsuperas, tanto me impensius aequum est 20
|