195 Frenaque, ferventesque rotas; pars munera nota,
Ipsorum clipeos, et non felicia tela.
Multa boum circa mactantur corpora Morti;
Setigerosque sues raptasque ex omnibus agris
In flammam iugulant pecudes. Tum litore toto
200 Ardentes spectant socios, semiustaque servant
Busta; neque avelli possunt: nox humida donec
Invertit coelum stellis fulgentibus aptum.
Nec minus et miseri diversa in parte Latini
Innumeras struxere pyras, et corpora partim
205 Multa virûm terrae infodiunt, avectaque partim
Finitimos tollunt in agros, urbique remittunt.
Cetera, confusaeque ingentem caedis acervum,
Nec numero nec honore, cremant; tunc undique
Certatim crebris collucent ignibus agri.
210 Tertia lux gelidam coelo dimoverat umbram:
Moerentes altum cinerem et confusa ruebant
Ossa focis, tepidoque onerabant aggere terrae.
Iam vero in tectis, praedivitis urbe Latini,
Praecipuus fragor, et longi pars maxima luctus.
215 Hic matres, miseraeque nurus, hic cara sororum
Pectora moerentum, puerique parentibus orbi,
Dirum exsecrantur bellum Turnique hymenaeos.
Ipsum armis, ipsumque iubent decernere ferro,
Qui regnum Italiae et primos sibi poscat honores.
220 Ingravat haec saevus Drances, solumque vocari
Testatur, solum posci in certamina Turnum.
Multa simul contra variis sententia dictis
Pro Turno; et magnum reginae nomen obumbrat:
Multa virum meritis sustentat fama tropaeis.
225 Hos inter motus, medio in flagrante tumultu,
Ecce super moesti magna Diomedis ab urbe
Legati responsa ferunt: nihil omnibus actum
Tantorum impensis operum; nil dona, neque
Nec magnas valuisse preces; alia arma Latinis
Quaerenda, aut pacem Troiano ab rege petendam. 230
Deficit ingenti luctu rex ipse Latinus.
Fatalem Aenean manifesto numine ferri,
Admonet ira deûm, tumulique ante ora recentes.
Ergo concilium magnum, primosque suorum
Imperio accitos, alta intra limina cogit.
Olli convenere, fluuntque ad regia plenis
Tecta viis. Sedet in mediis et maximus aevo,
Et primus sceptris, haud laeta fronte, Latinus.
Atque hic legatos Aetola ex urbe remissos,
Quae referant, fari iubet, et responsa reposcit
Ordine cuncta suo, Tum facta silentia linguis,
Et Venulus dicto parens ita farier infit:
Vidimus, o cives, Diomede Argivaque castra; Atque iter emensi casus superavimus omnes; Contigimusque manum, qua concidit Ilia tellus. 245 Ille urbem Argyripam, patriae cognomine gentis, Victor Gargani condebat Iapygis arvis.
Postquam introgressi, et coram data copia fandi: Munera praeferimus, nomen patriamque docemus; Qui bellum intulerint, quae causa attraxerit Arpos. 250
Auditis ille haec placido sic reddidit ore:
O fortunatae gentes, Saturnia regna,
Antiqui Ausonii, quae vos fortuna quietos
Sollicitat, suadetque ignota lacessere bella?
Quicunque Iliacos ferro violavimus agros,
(Mitto ea, quae muris bellando exhausta sub altis,
Quos Simois premat ille viros) infanda per orbem
Supplicia et scelerum poenas expendimus omnes,
Vel Priamo miseranda manus: scit triste Minervae
Sidus, et Euboicae cautes, ultorque Caphareus. 2)
Militia ex illa diversum ad litus adacti,
Atrides Protei Menelaus ad usque columnas
Exsulat; Aetnaeos vidit Cyclopas Vlixes.
Regna Neoptolemi referam, versosque Penates
335 Consulite in medium, et rebus succurrite fessis. Tum Drances, idem infensus, quem gloria Turni Obliqua invidia stimulisque agitabat amaris, Largus opum, et lingua melior, sed frigida bello Dextera, consiliis habitus non futilis auctor,
340 Seditione potens; genus huic materna superbum Nobilitas dabat, incertum de patre ferebat; Surgit, et his onerat dictis atque aggerat iras: Rem nulli obscuram, nostrae nec vocis egentem, Consulis, o bone rex. Cuncti se scire fatentur, 345 Quid fortuna ferat populi; sed dicere mussant. Det libertatem fandi, flatusque remittat, Cuius ob auspicium infaustum moresqe sinistros (Dicam equidem, licet arma mihi mortemque minetur)
Lumina tot cecidisse ducum, totamque videmus
350 Consediss urbem luctu: dum Troïa tentat Castra, fugae fidens, et coelum territat armis. Vnum etiam donis istis, quae plurima mitti Dardanidis dicique iubes, unum, optime regum, Adiicias; nec te ullius violentia vincat,
355 Quin natam egregio genero dignisque hymenaeis
Des pater, et pacem hanc aeterno foedere iungas.
Quod si tantus habet mentes et pectora terror:
Ipsum obtestemur, veniamque oremus ab ipso;
Cedat, ius proprium regi patriaeque remittat.
360 Quid miseros toties in aperta pericula cives
Proiicis, o Latio caput horum et caussa malorum!
Nulla salus bello; pacem te poscimus omnes,
Turne, simul pacis solum inviolabile pignus.
Primus ego, invisum quem tu tibi fingis, et esse
365 Nil moror, en supplex venio. Miserere tuorum,
Pone animos, et pulsus abi. Sat funera fusi
Vidimus, ingentes et desolavimus agros.
Aut, si fama movet, si tantum pectore robur
Concipis, et si adeo dotalis regia cordi est:
Aude, atque adversum fidens fer pectusin hostem. 370
Scilicet, ut Turno contingat regia coniunx,
Nos, animae viles, inhumata infletaque turba,
Sternamur campis. Etiam tu, si qua tibi vis,
Si patrii quid Martis habes, illum adspice contra,
Qui vocat.
Talibus exarsit dictis violentia Turni;
Dat gemitum, rumpitque has imo pectore voces:
Larga quidem, Drance, semper tibi copia fandi
Tum, quum bella manus poscunt; patribusque
Primus ades. Sed non replenda est curia verbis, 38c Quae tuto tibi magna volant, dum distinet hostem Agger moerorum, nec inundant sanguine fossae. Proinde tona eloquio, solitum tibi, meque timoris Argue tu, Drance, quando tot stragis acervos
Teucrorum tua dextra dedit, passimque tropaeis 385
Insignis agros. Possit quid vivida virtus,
Experiare licet: nec longe scilicet hostes
Quaerendi nobis; circumstant undique muros.
Imus in adversos? quid cessas? an tibi Mavors
Ventosa in lingua pedibusque fugacibus istis
Semper erit?
Pulsus ego? aut quisquam merito, foedissime,
Arguet, Iliaco tumidum qui crescere Thybrim
Sanguine, et Evandri totam cum stirpe videbit
Procubuisse domum, atque exutos Arcadas armis? 595
Haud ita me experti Bitias et Pandarus ingens,
Et quos mille die victor sub Tartara misi,
Inclusus muris, hostilique aggere septus.
Nulla salus bello! Capiti cane talia demens
Dardanio, rebusque tuis. Proinde omnia magno 400
Ne cessa turbare metu, atque extollere vires
Gentis bis victae; contra premere arma Latini.
Nunc et Myrmidonum proceres Phrygia arma
Nunc et Tydides, et Larissaeus Achilles; 405 Amnis et Hadriacas retro fugit Aufidus undas. Vel quum se pavidum contra mea iurgia fingit Artificis scelus, et formidine crimen acerbat. Nunquam animam talem dextra hac (absiste mo
Amittes; habitet tecum, et sit pectore in isto.
410 Nunc ad te, ettua magna, pater, consulta revertor.
Si nullam nostris ultra spem ponis in armis,
Si tam deserti sumus, et semel agmine verso
Funditus occidimus, neque habet Fortuna regres-
Oremus pacem, et dextras tendamus inertes.
415 Quamquam, o, si solitae quidquam virtutis adesset,
Ille mihi ante alios fortunatusque laborum,
Egregiusque animi, qui, ne quid tale videret,
Procubuit moriens, et humum semel ore momordit.
Sin et opes nobis, et adhuc intacta iuventus,
420 Auxilioque urbes Italae populique supersunt;
Sin et Troianis cum multo gloria venit
Sanguine: (sunt illis sua funera, parque per omnes
Tempestas) cur indecores in limine primo
Deficimus? cur ante tubam tremor occupat artus!
425 Multa dies variique labor mutabilis aevi
Retulit in melius; multos alterna revisens
Lusit et in solido rursus Fortuna locavit.
Non erit auxilio nobis Aetolus et Arpi:
At Messapus erit, felixque Tolumnius, et quos
450 Tot populi misere duces; nec tarda sequetur
Gloria delectos Latio et Laurentibus agris.
Est et Volscorum egregia de gente Camilla,
Agmen agens equitum, et florentes aere catervas.
Quod si me solum Teucri in certamina poscunt,
435 Idque placet, tantumque bonis communibus obsto.
Non adeo has exosa manus Victoria fugit,
Vt tanta quidquam pro spe tentare recusem.
|